Is een boete én een belastingverhoging een dubbele bestraffing?

Een echtpaar – hij advocaat, zij notaris – dient in 2014 geen aangifte in. Het gevolg van een nakende echtscheiding. De fiscus stuurt een herinneringsbrief, maar ook die blijft zonder gevolg, zodat de fiscus kort daarna een administratieve geldboete oplegt van 1.250 euro wegens niet-aangifte.
Daarna schiet het koppel wel in actie en wordt alsnog een aangifte ingediend. De boete wordt betaald.

Wat later krijgt de man een grondige fiscale controle, wat leidt tot een verhoging van zijn belastbare inkomsten, waarmee hij akkoord gaat. De fiscus vestigt uiteindelijk een aanslag van ambtswege, met toepassing van een belastingverhoging van 10 % wegens laattijdige aangifte. De vrouw gaat hiermee niet akkoord. Zij leefde toen al feitelijk gescheiden van haar man en er had dus geen gezamenlijke aanslag gevestigd mogen worden.

De vrouw krijgt in 2019 gelijk en de fiscus stuurt een zogenaamde subsidiaire aanslag; dat is een aanslag op naam van de vrouw alleen. Maar daarbij rekent de fiscus nog steeds een belastingverhoging van 10% aan wegens laattijdige aangifte.

Non bis in idem ?

De wet laat effectief toe om én een boete op te leggen én een belastingverhoging toe te passen als de belastingplichtige geen of laattijdig een aangifte indient.

Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) besliste eerder al dat ook administratieve sancties een strafrechtelijk karakter kunnen hebben. We hebben hier dus écht wel te maken met twee sancties voor eenzelfde feit. Het zogenaamde ‘non bis in idem’-beginsel bepaalt echter dat iemand geen twee keer gestraft kan worden voor hetzelfde feit. Daaruit zou u kunnen afleiden dat een boete én een belastingverhoging nooit samen kunnen opgelegd worden.
Maar de fiscus ziet dat toch even anders.

Ook het EHRM lijkt van mening dat een rechtsstelsel dat de mogelijkheid laat om verschillende straffen te cumuleren, toch toegelaten is als er tussen beide procedures een voldoende substantiële en temporele samenhang bestaat. Het komt er dan als het ware op neer dat je beide sancties niet als aparte sancties moet zien, maar eerder als een samenhangend systeem van het sanctioneren van - in dit geval – de niet-aangifte.

Dat betekent dat de fiscus zowel een boete als een belastingverhoging mag toepassen, maar het betekent ook dat de rechter mag, en zelfs moet, oordelen over de evenredigheid van de sanctionering.

Niet overdrijven

Het Hof van Beroep van Gent, dat zich in 2021 over deze zaak moest buigen, volgt exact die redenering. Het hof meent dat er rekening moet worden gehouden met het feit dat:

de aangifte alsnog werd ingediend,

de gegevens van de aangifte in hoofde van mevrouw zonder wijziging door de taxatiediensten werden overgenomen,.

de belastingplichtige de door haar verschuldigde belasting al grotendeels middels de afgehouden bedrijfsvoorheffing had betaald, en

er geen precedenten waren, zodat er geen sprake is van kwaad opzet.

Een administratieve sanctie van 1.250 EUR wegens het laattijdig indienen van de aangifte staat volgens het hof in gepaste verhouding tot de aard en ernst van de inbreuk en bereikt het doel om zowel te vergoeden (het werk van de fiscus, maar ook ten aanzien van de gemeenschap van alle belastingbetalers), te straffen en voor herhaling af te schrikken. Daarbovenop een belastingverhoging van 10 % toepassen was niet evenredig aan de aard en ernst van de begane inbreuk.

Grondwettelijk Hof

De rechtbank van eerste aanleg van Luxemburg moest zich over een gelijkaardig geschil buigen. Een laattijdige aangifte gaf daar aanleiding tot een boete van 1.250 euro, gevolgd door een belastingverhoging van 50%, want het gin gom een vierde overtreding.

Maar in plaats van, zoals het Hof van Beroep van Gent, te bekijken of de combinatie van beide sancties samen een ‘redelijke’ sanctionering vormen, gaat de rechtbank van Luxemburg naar de kern van de zaak: de rechtbank vraagt aan het Grondwettelijk Hof of het mogelijk is om 2 verschillende sancties op te leggen voor eenzelfde feit..

Het antwoord van het Grondwettelijk Hof is er nog niet, maar het is zeker de moeite om deze zaak van nabij te volgen. Zeker omdat een ‘dubbele sanctionering’ zeer gebruikelijk is bij de fiscus..